III. RİCHARD

 SHAKESPEARE GLOBE THEATRE TARFINDAN SAHNELENEN 3.RİCHARD OYUNU ÜZERİNDEN BİR İNCELEME DENEMESİ

    William Shakespeare’in yazdığı, Özdemir Nutku’nun Türkçe’ye çevirdiği eser Shakespeare Globe Theatre tarafından 2019-2020 sezonunda sahneye konuldu. Orijinal dilinde oynayan oyun Türkiye’de birçok Devlet Tiyatrosu tarafından da gösteri yapmıştı. Son günlerde olan Corona salgını ve karantina yüzünden (ya da sayesinde) oyunu ana dilinden sahnede izleme fırsatımız oldu. Oyunu orijinal halini izlemişken tabii ki Türkiye’de oynanan halini değil Globe Theatre tarafından oynanan halini yorumlamak isteriz. Oyunun yönetmenliğini Sean Holmes ve Ilinca Radulian, yönetmen asistanlığını Barney McElholm, Dekor-Kostüm Tasarımlarını Grace Smart, Ses tasarımını ise Tess Dignan tarafından yapıldı. Oyunda Sarah Amankwah, Philip Arditti, Nina Bowers, Jonathan Broadbent, Leaphia Darko, Tess Dignan, Steffan Donnelly, Sean Holmes, Matti Houghton, Colin Hurley, John Lightbody, Sophie Russell da rol aldı. 

    Dramatik metinde oyun, 5 perde ve 8 sahneden oluşmaktadır.  Yazar oyun içinde perde ve sahne bölümlemesine gitmiştir. Bu da oyunun olay bütünlüğünü korumuş ve anlamı bir arada tutmaya yaramıştır. Oyunun genel okumasında gördüğümüz Richard karakteri topal, kambur, kusurlu bir birey olarak dünyaya gelmiştir ve çevresindeki herkesten bu sebeple intikam almak amacındadır. Aşkı bile bir oyun ve elde etme isteğinden gelir. Metin, geleneksel olan yapıdadır. Oyunun başat karakteri tamamen Richard’dır. Richard çok zeki ve kinci bir adamdır. Tek isteği bu hayatta diğer insanların da kendisi kadar acı çekmesini istemesidir. Bu durum bize Marquis de Sade’nin babası olduğu psikolojik bir rahatsızlık olan Sadizm’i gösterir. 

    Oyunun olay dizgesi şu şekildedir; Oyun, Richard’ın sarayın önünde kendi kendine konuşmasıyla ve intikam yemini etmesiyle başlar. Oyunun devamında Lady Ann, cenaze alayıyla yürüyor ve ağlıyordur. Richard ona yaklaşır ve konuşmaya başlarlar. Richard ona merhametle yaklaşırken Lady Ann, ondan nefret ediyordur. Richard, Lady Ann’e birlikte mutlu olabileceklerini söyler ve Lady Ann gider. Richard saraya gider ve zindanda olan kardeşiyle konuşur, onu çıkartacağına söz verir ama kralın yanına gidince onu öldürmesi için kralı fiştekler. Daha sonra zindandaki kardeşini öldürür. Aile içinde konuşmalar olur, Margaret gelir Richard’ı suçlar ve ona beddua eder. Richard, Lady Ann’i evlenmeye ikna eder. Richard kiralık katil tutar ve sarayda önüne çıkabilecek herkesi öldürmeye başlar. Krallık için Henry’nin ölümüyle beraber tek kişi kalır. O kişinin tahta çıkması çok tehlikeli olsa da çıkmıştır. Tahtta Richard vardır. Richard kral olduktan sonra da işine engel olan herkesten yavaş yavaş kurtulmaya devam eder. Sarayda ve İngiltere’de Richard rüzgarları eserken bir taraftan da sürmekte olan güller savaşı vardır. York hanedanlığından olan Richard savaşa hazırlanır ve yola çıkar. Savaş alanına geldiğinde etrafında öldürdüğü insanların hayaletleriyle bir çadırda boğuşmaya başlar ve çıldırır. Hayaletlerden ondan intikam almaktadırlar. O ise bundan çıkıp savaşmaya çalışır. Savaş esnasında atından düşer ve yaralanır ama o haldeyken bile ünlü tiradı ‘’Krallığım bir ata’’ diye bağrınır ve savaşa devam etmek ister ancak orada yalnız ve ucube bedeniyle ölümle yüzleşir. 

    Metinde serim-düğüm ve çözümden oluşan yoğun birlikli gerilimli olay dizgesi vardır. Oyunun zamanı artzamanlı olarak işlenir. Oyun genel anlamda artzamanlı olarak işlense dahi Richard’ın saray sahneleri eşzamanlı olarak yürütülmüştür. Parçalara bölümlenmiş yapısı nedeniyle oyun içinde anlam bütünlüğü, mekan-zaman-olay ortaklığı korunmuştur. Oyun Shakespeare’in en büyük dört tragedyasından biridir. Dili ağdalı ve soylu- saray dilidir. Aksiyon söz ve hareketle oluşur.  Karakter fonksiyonlarına bakacak olursak; Richard karakteri, kötü karakterdir ve kahramandır. Ödül vericiler yoktur çünkü oyunun genel işlevinde ödül yoktur. Kötü karakterin yardımcıları cellatlar ve kiralık katillerdir. Metin klasik metindir. Oyunda, oyuncularımız yaşayan ve anlatandır. Diyalog Richard’ın olduğu sahnelerde Richard tarafından yönetilir. Lady Ann de dahil olmak üzere diğer karakterlerin hepsi Richard’a göre daha çekinik ve geri plandadırlar. Oyun, kendi içinde direktiflerini oyuncuya vermektedir. Oyuncunun konuşmalarında da direktifler vardır. 

    Performans metnine bakacak olursak; Oyun Shakespeare Globe Theare tarafından 19 Nisan 2019 tarihinde ‘’Youtube’’ adlı uygulamadan platforma yüklenmiş ve seyirciye açılmıştır. Sezon boyunca İngiltere’de Tiyatro festivallerine katılmış ve ödüllerini toplamıştır. Oyunun gösterimi 2 saat 42 dakika sürüyor. Performans metni, dramatik metnin parçalara bölümlenmiş perde ayrımına sadık kalmamış ve oyun her ne kadar uygulama üzerinde tek perde gibi görünse de iki perde şeklinde oynanmıştır. Gösterge ilişkilerini destekleyen dramatik ve teatral kodlar bütününe bakıldığında; performans metninin, klasik bir metnin türsel, yapısal ve biçemsel özelliklerini yansıtır bir reji anlayışıyla sahneye konduğunu gösteriyor. Her ne kadar oyun 600 yıl önce geçiyor olsa da oyunda pek güncelleştirmeye yer verilmemiş. Oyunda beni şaşırtan detaylardan biri olarak şunu söyleyebilirim; şövalyelerin kadın olması. Türkiye’de rastlayamayacağımız bu görüntü beni hem mutlu hem de biraz düşünceli bir hale soktu çünkü Türkiye’de bu oyunun defalarca gösterimi yapıldı ama hiçbirinde kadın oyuncu kullanılmadı acaba biz ülke olarak biraz geri de mi kaldık bu konuda? Hala cinsiyetlere göre mi rol veriyoruz oyunculara? Bunu düşünmek beni her ne kadar üzse de bunun yavaş yavaş değişeceğine olan umudum günden güne artıyor. Metinde saray önünde ve savaş alanında geçen olaylar performans metninde de yine bir saray ve saray önünde geçmekte. Ana uzamı sarayın oluşturduğunu söylemek bu açıdan yanlış olmaz diye düşünüyorum. Yan uzamlarda ise oyuncuların yarattığı perspektif görünüyor. Dekorun oluşturuluş ve yayılış biçimi tam olarak bir klasik tiyatro sahne düzenlemesi. Yine bir saray ve saray önü konuşmaları... Bunun güncelleştirilmesini isterdim aslında çünkü klasik metinler ne kadar güzel olsalar da yeni dönem seyircisine pek hitap etmiyor.  Oyunda kullanılan efektif yapı pek etkili değildi Richard gibi bir oyunda daha fazla gerilim sesi duymayı yeğlerdim. Oyunun kostümleri döneme uygun olarak tasarlanmış. Her oyuncu kendi sorumluluğunun farkındaydı. Bu da oyun içinde aksaklık oluşmasını engellemiştir. 

EMİNE GÖRE